Ik behoor tot de tweede generatie nabestaanden en geleidelijk ben ik in de fascinerende oorlogsgeschiedenis gedoken en probeer ik iets van de destructieve en breed gedragen geest te begrijpen. Met de huidige politieke ontwikkelingen is dit best wel nuttig. Ik lees er veel over. Deze reis bleek zeer leerzaam. Niet dat ik het nu allemaal weet, maar de omvang en de proporties waarin dit door de Duitsers met de Polen als publiek heeft plaatsgevonden is mij nog duidelijker geworden.
door Otto Nelemans
Ik had er nog geen idee van met welke achtergrond de deelnemers op de reis hadden ingeschreven. Twaalf jaar eerder maakte ik de Herdenkingsreis mee. De groep destijds bestond uit louter nabestaanden en die had ik nu ook in meerderheid verwacht. Ik moet zeggen dat ik de actuele samenstelling als zeer prettig heb ervaren.
Belzec
Interessant is om te zien hoe er op de diverse plaatsen met de schuldige grond is omgegaan. Belzec is nu één groot indrukwekkende monument. De architectuur is functioneel waar het gaat om te imponeren. De bezoeker voelt zich nietig voelen, waarbij de stilte zeker helpt en wij als groep een sterkere verbondenheid gevoeld moeten hebben. Ik in ieder geval wel. IJzersterk geregisseerd door Alwin en Menno, die daar twee door merg en been gaande fragmenten lieten voorlezen. De tekst van Sara aan haar zoon en voor het lopen naar de binnenplaats het verhaal van Rudolf Reder. In complete stilte liepen we achter elkaar door de Schlauch. Voor mij het meest aangrijpende moment van de reis, want onverwacht en rond een monument dat zijn weerga niet kent. En dat in de nabijheid van een plaatsje, waar iedereen wist wat er gaande was. Ik wil graag nog eens benadrukken hoe goed ik de vondst van het voorleen van de getuigenissen door leden van onze groep vind.
Sobibor
Op de voorlaatste dag bezochten we Sobibor; voor mij de hoofdreden met deze trip mee te gaan. Ik wilde de steen voor mijn grootmoeder Selly Swaep zien. Ik was al gewaarschuwd voor de renovatie van het kamp, maar was toch ten dele wat geschokt. De eerste keer was alles primitiever en daardoor kwetsbaarder, hetgeen de gebeurtenissen en de herinnering vooral veel recht deed. Het herdenkingslaantje van twaalf jaar geleden had een intimiteit, maar die is er nu volledig uitgehaald. De naamplaatjes waren toen nog niet uniform, waardoor de stenen nog wat persoonlijker waren. Maar goed, Menno had mij gevraagd iets over mijn grootmoeder te vertellen. Ik wilde dat graag doen. Met de steen heeft ze een pietsje waardigheid terug. Terwijl de grootste boeven op aarde de prachtigste praalgraven krijgen moeten al die stakkers het doen zonder enige individuele aandacht anders dan in onze hoofden. Dat de steen er is, voelt als een enorme opluchting. Ik had niet meer verwacht dat het lezen van de twee kaarten van Selly mij weer zo emotioneerden. Ik heb vaak geprobeerd haar reis naar en van Westerbork in te voelen. De enige meevaller was dat haart transport per wagon de minste slachtoffers kende. Waar je al niet oplet. Dank alsnog aan de groep voor de meelevende woorden van jullie na afloop. Met mijn eerste reis dacht ik een fase te hebben afgerond, maar dit bleek anders en ik wilde de steen ook werkelijk op locatie zien. Ik denk dat dit proces nu werkelijk klaar is.
Oost-Polen en Lublin
Ik vond de sfeer richting geschiedenis niet veel beter geworden. Iedereen heeft de schandalige veronachtzaming van kwetsbare herinneringen gezien. PET-flessen en resten van gezellige kampvuurtjes naast slecht onderhouden monumenten en verwaarloosde begraafplaatsen laten de staat zien waarin de bewoners geen gevoel bij blijken te hebben. Gelukkig was het op vele plaatsen ook anders en het Polin museum in Warschau is buitengewoon goed ingericht en zeer informatief.
Toch is mijn herinnering aan het deel van Polen dat wij bezochten niet een van: wanneer gaan we weer? Het lopen langs spoorlijnen is voor mij symbolisch voor de plaats waar velen een snelle weg zoeken naar betere leefomstandigheden. Het landschap was weinig opwindend en de eenvormige huizenbouw (nieuw en oud) vergeet ik snel. Voor mij ademt het nog steeds de sfeer die voor de Aktion Reinhard zeer passend te noemen is. Alleen het stadje Lublin, zo ongeveer op de plek waar wij domicilie hadden, straalde tussen de vele ontsierende terrassen nog iets van een zekere statuur.
